Hoe werkt een kompas?

Een kompas is onmisbaar in de rugzak van elke avonturier. Experts Tom en Brecht wijzen je in de juiste richting. Met dit stappenplan raak je nooit het noorden kwijt!

Wie is Tom Marchal?
- 33 jaar
- Expert Outdoor bij A.S.Adventure sinds 2013
- Houdt van wandelen, fietsen, crossfit

- @Marchal.Tom

Wie is Brecht Steenwegen?
- 34 jaar

- Bestuurder en hoofdinstructeur bij de Outdoorschool

- Is het liefst van al in het bos

- @Outdoorschool.be

 

Waarom een kompas gebruiken?

Het kompas is een handige navigatietool en een onmisbaar instrument in de rugzak van elke ontdekkingsreiziger en wandelaar. Een kompas wijst altijd het noorden aan, ook als je je zonder elektriciteit of batterijen in het midden van de wildernis bevindt.

 

Wie ‘op het gevoel’ loopt, raakt vaak uit de richting. Door met een kompas regelmatig te controleren, weet je dat je juist zit. Maar waarom zou je daarvoor een kompas gebruiken in plaats van een wandelapp of wandel-gps? “Het is juist leuk om de natuur in te trekken en al onze schermen weg te leggen”, vindt outdoor-expert Brecht. “Een kompas geeft zoveel vrijheid wanneer je wandelt. Want de batterij van je gsm of wandel-gps kan leeg geraken. Maar wie een kompas gebruikt, vindt altijd de weg.”

Frederic wandelt met de nieuwe Petzl Tikkina hoofdlamp in het donker door het bos

Waarom wijst een kompas naar het noorden?

“Een kompas wijst altijd naar het noorden,” beaamt Tom, onze expert Outdoor. “Dat komt doordat een kompas een magneet heeft, en elke magneet heeft twee polen: het noorden en het zuiden. Maar ook de aarde is eigenlijk één grote magneet, waarbij de polen in het noorden en zuiden liggen. De magnetische kompasnaald wordt aangetrokken door de noordpool van de aardmagneet. Daarom wijst de kompasnaald altijd naar het noorden.”

Het verschil tussen het magnetische noorden en het échte noorden

Op de meeste locaties in de wereld zit er een verschil van enkele graden tussen het magnetische noorden (waarnaar de kompasnaald wijst) en het échte noorden. “Dat verschil heet ‘declinatie’”, vertelt Tom. “In België is de magnetische declinatie ongeveer nul graden, omdat het geografische noorden en het magnetische noorden samenvallen. Je hoeft er als wandelaar dus geen rekening mee te houden om je kaart correct te oriënteren. Maar In andere streken, zoals Groenland, komen miswijzingen tot wel 30° voor.” Als de declinatie te groot is, moet je een declinatiecorrectie op je kompas uitvoeren om je goed te kunnen oriënteren. Op de website van Magnetic Declination kan je de actuele magnetische declinatie van elke plaats ter wereld opzoeken.

 

“Bovendien verandert het magnetische noorden jaarlijks een beetje. De declinatie en de verschuiving staan op topografische kaarten aangegeven. Maar goede kompassen zijn uitgerust met een declinatiecorrectie. Zo hoef je niet te rekenen. Handig!”


Onderdelen van een kompas

- Kompasnaald: De magnetische naald is verdeeld in twee kleuren. Het rode deel wijst altijd naar het noorden.

- Kompasroos: De roos is een draaibare ring met daarop een verdeling in graden.
- Afleespunt: Hier lees je de looprichting van A naar B.

- Richtingpijl: De pijl op de grondplaat geeft de looprichting weer. 
- Noordteken: De N tussen de graden op de kompasroos.

TIP:

hou je kompas waterpas

Hou je kompas tijdens het gebruik altijd volledig horizontaal. Hou je het schuin, in een hoek ten opzichte van de aarde, dan zal het resultaat afwijken.

Stappenplan: zo gebruik je een kompas

Dankzij je kaart en kompas weet je op elk moment waar je je bevindt en waar je naartoe gaat.  

Stap 1: Oriënteer je topografische kaart op het noorden

De bovenkant van een topografische kaart is altijd het noorden. Oriënteer je kaart dus eerst correct. Leg ze volledig vlak. De dunne lijnen op de kaart die van boven naar beneden lopen, geven de noord-zuidlijn aan. Leg het kompas op de kaart en draai met de kaart tot de kompasnaald evenwijdig met de noord-zuidlijnen ligt en de rode punt naar het noorden (= de bovenkant) van de kaart wijst. Nu ligt de kaart noord georiënteerd en is elke richting op de kaart ook de werkelijke richting.

Stap 2: Plaats het kompas op de kaart

Laat de kaart liggen. Plaats het kompas op de kaart met de lange zijde langs je vertrekpunt (A) en langs je doel (B). Let erop dat de richtingpijl van je kompas ook naar je doel gericht is.

Stap 3: Draai de kompasroos

Druk het kompas stevig op de kaart terwijl je de kompasroos ronddraait, tot het noorden op de gradenring exact naar de bovenkant van je kaart wijst. De noord-zuidlijnen op je kaart moeten evenwijdig liggen met de noord-zuidlijnen in je gradenboog.

Stap 4: Volg de richtingpijl naar je bestemming

Leg nu het kompas op je vlakke hand en draai rond je as tot de naald en het noordteken in de gradenring samenvallen. De richtingpijl van je kompas zal nu je doel aanwijzen. Volg het kompas naar je bestemming.

Mag je een magneet in de buurt houden van een kompas?

“Een kompas werkt op basis van magnetisme: de naald van het kompas zoek het magnetische noorden op”, legt Brecht uit. “Metaal of andere magneten brengen een kompas uit balans. Breng je je kompas bijvoorbeeld te dicht bij je smartphone, een fiets of zelfs een knoop aan je kleding, dan raakt de naald van slag en kan het resultaat afwijken. Twee kompassen in elkaars buurt houden is daarom ook geen goed idee want ze beïnvloeden elkaar en het resultaat.”

Frederic wandelt met de nieuwe Petzl Tikkina hoofdlamp in het donker door het bos

Oriënteren zonder kompas

Ben je verloren gelopen en heb je geen kompas bij de hand? Dan zijn er gelukkig enkele handige trucs om de weg te vinden.

Oriënteren met behulp van de zon

In het noordelijk halfrond komt de zon op in oosten. Ze gaat over het zuiden en gaat onder in het westen. Ze komt nooit in het noorden. Op de middag staat ze op haar hoogste punt, in het zuiden. Als je je weg kwijt bent in een groot en desolaat landschap, is de kans groot dat je in rondjes loopt. Om dat te vermijden, raadt Brecht je aan je te oriënteren aan de hand van de stand van de zon: “Je kiest bijvoorbeeld om richting het zuiden te lopen en doorheen de dag te navigeren met de zon. Deze techniek geeft een goede indicatie van de windrichtingen. Hou er wel rekening mee dat dit een ruwe meting is.” 

“Is het bewolkt en zie je de zon niet door het wolkendek? Dan achterhaal je toch makkelijk haar positie. Zet een mes of balpen of takje op je hand en kijk van welke kant het licht erop valt. Aan de andere kant zie je de schaduw van het voorwerp.”

Wist-dat-datje

In het zuidelijk halfrond komt de zon op in het oosten, bereikt ze ’s middags haar hoogste punt in het noorden en zakt ze onder in het westen. Ten zuiden van de evenaar beweegt de zon zich dus van rechts naar links.

Oriënteren met behulp van mos

Mos groeit in eigen land vaak op de noordelijke kant van een boomstam. Dat komt doordat die kant van de boom het minst zonlicht krijgt en dus het minst uitdroogt. “Mos is echter geen betrouwbaar navigatiemiddel omdat ook factoren als luchtvochtigheid, andere bomen en nabije heuvels de mosgroei kunnen beïnvloeden”, nuanceert Brecht. “Een andere boom kan bijvoorbeeld schaduw op de stam werpen, waardoor mos welig tiert. Een eenzame boom in een open veld is een betrouwbaardere bron dan een boom in een bos.”

Oriënteren met behulp van water

“Kom je onderweg een beek of riviertje tegen? De kans is groot dat je in de bewoonde wereld belandt als je het water stroomafwaarts, dus met de stroom mee, volgt. Zo weet je ook meteen zeker dat je niet in rondjes wandelt.” 

Frederic wandelt met de nieuwe Petzl Tikkina hoofdlamp in het donker door het bos

Oriënteren met behulp van terreinobjecten

“Check tijdens je wandeling of je terreinobjecten die je onderweg passeert terugvindt op de topografische kaart. Denk: een hoogspanningskabel, rivier, heuvel, naaldbos of weg. Zo verklein je de kans om je oriëntatie kwijt te raken.”

Benieuwd naar meer outdoorskills?

Staat een weekendje bushcraften op jouw bucketlist? Of ben je survivalliefhebber? Dan neemt Outdoorschool je met veel plezier op sleeptouw. Jong of oud, wandelaar, wereldreiziger of werkmens: voel je (terug) helemaal één met de natuur. De avontuurlijke cursussen voeden je kennis, vaardigheden en welzijn in de natuur. 

Vijf musthaves voor onderweg

Trek je een natuurgebied of wildernis in? Om je wandeling helemaal smooth te laten verlopen, stop je deze vijf onmisbare wandelitems in je rugzak.

- Kompas: Met een kompas op zak weet je altijd waar je bent en waar je heen moet.

- Drinkfles: Van wandelen krijg je dorst. Blijf onderweg gehydrateerd, door voldoende water mee te nemen in een drinkfles of handig drinksysteem.
- Energierepen: Niet elke streek ligt bezaaid met cafeetjes en brasserieën. Je kan ook een hele tijd wandelen buiten de bewoonde wereld. Voorzie jezelf van een paar energierepen om hongerklopjes te voorkomen.

- EHBO-kit: Een ongeluk is snel gebeurd. In een compacte eerstehulpset zit alles wat je nodig hebt om de meest voorkomende kleine verwondingen te verzorgen.
- Wandelkleding: Comfortabele wandelschoenen zijn cruciaal voor een geslaagde wandeling. En door laagjes te dragen, ben je op elk weer voorbereid. Met goede regenkleding ben je elke plotse plensbui te slim af.

Laat je verder inspireren

Cookie-instellingen voor de beste online A.S.Adventure-ervaring

A.S.Adventure maakt gebruik van marketing, analytische en functionele cookies en vergelijkbare technologieën. Ook derden en sociale netwerken kunnen cookies plaatsen via onze website. Als je op “accepteren” klikt, ga je hiermee akkoord. Je kan voorkeuren ook wijzigen en wij slaan jouw keuze twee jaar op. Direct je keuze wijzigen? Dat kan via de cookie policy button onderaan alle pagina's.